Prof. dr. José van Dijck over Edu-V: verbinden van technologie met publieke waarden
Een van de hoogtepunten van de Edu-V conferentie van afgelopen 14 januari was de lezing van prof. dr. José van Dijck, hoogleraar Media en Digitale Samenleving aan de Universiteit Utrecht. In haar key note plaatste zij Edu-V binnen een breder Europees kader en benadrukte zij het belang van een nieuwe benadering van gegevensuitwisseling waarbij publieke waarden centraal staan. Ze onderstreepte ook de rol van afsprakenstelsels zoals Edu-V in het waarborgen en versterken van deze waarden, en hoe deze bijdragen aan veilig, flexibel en toekomstbestendig online onderwijs. In dit interview praten we verder met haar.
Hoe beoordeel je de huidige Europese datastrategie in het licht van het beschermen van publieke waarden in de digitale wereld?
Ik zie de Europese datastrategie als zeer positief, vooral met betrekking tot het beschermen van publieke waarden in de digitale wereld. Europa staat bekend als een krachtige regulator op het gebied van data, infrastructuur en privacy. De EU-datastrategie, die streeft naar het creëren van een ‘single market’ voor verantwoordelijk datagebruik en het delen van data, lijkt misschien aanvankelijk tegenstrijdig met de privacywetgeving.
Echter, deze strategie stimuleert juist interoperabiliteit en dataoperabiliteit, wat innovatie faciliteert met respect voor privacy. Naar mijn mening ondersteunt dit het concept van open en veilige data–waarden die niet tegenstrijdig zijn maar juist een balans tussen fundamentele publieke waarden vertegenwoordigen.
‘De EU-datastrategie lijkt misschien aanvankelijk tegenstrijdig met de privacywetgeving.’
Hoe vergelijk je de benadering van Europa inzake publieke waarden in technologie met die van andere regio's zoals de VS en Azië?
De Europese benadering van gegevensuitwisseling verschilt in belangrijke mate van die van de VS en Azië. In Europa ligt de focus op het creëren van een democratische basis voor technologische ontwikkelingen, met sterke nadruk op privacy, transparantie en burgerrechten. Dit contrast is duidelijk als je kijkt naar de VS, waar technologische vooruitgang vaak gedreven wordt door marktdominantie en commerciële belangen, met minder strenge regelgeving rond privacy dan in Europa.
In Azië, met name in China, wordt technologie meer gezien als een instrument voor staatscontrole en surveillance, waarbij de overheid actief gegevens verzamelt en monitort om sociale stabiliteit en staatsveiligheid te waarborgen. Deze benaderingen reflecteren verschillende culturele waarden en politieke systemen die invloed hebben op hoe technologie wordt ingezet en gereguleerd.
Deze contrasten tonen aan hoe complex de globalisering van technologie is, en benadrukken de noodzaak voor internationale samenwerking en dialoog om te zorgen dat technologie de menselijke waarden ondersteunt en versterkt, in plaats van ondermijnt. In mijn optiek speelt Europa een leidende rol in het streven naar een evenwicht tussen digitale innovatie en het beschermen van fundamentele rechten.
Welke uitdagingen ziet je bij het effectief operationaliseren van principes zoals privacybescherming en transparantie in gegevensuitwisseling?
Ik zie diverse uitdagingen bij het effectief implementeren van principes zoals privacybescherming en transparantie in gegevensuitwisseling. Het versterken van afsprakenstelsels zoals Edu-V is essentieel om deze principes daadwerkelijk in de praktijk te brengen, vooral binnen sectoren zoals het onderwijs. Als voorbeeld noem ik de Europese Unie, waar civil society actoren een cruciale rol spelen in het implementeren van deze publieke waarden.
Met ‘civil society’ bedoel ik het netwerk van niet-gouvernementele organisaties en instellingen die fungeren als een intermediair tussen de overheid en het individu. Civil society actoren zijn van cruciaal belang voor het bevorderen van politieke en sociale betrokkenheid, het versterken van democratische waarden, en het uitdagen van of samenwerken met overheidsbeleid. In het geval van Edu-V zien we dat terug in de samenwerking tussen een breed scala aan organisaties, waarbij scholen, leveranciers en andere betrokken partijen in het onderwijs zich inzetten voor het bevorderen van maatschappelijke belangen.
Ik ben er dan ook trots op dat Edu-V, een voorbeeld van multi-stakeholder samenwerking in het maatschappelijke middenveld, onderdeel uitmaakt van onze samenleving. Dit is vooral belangrijk in een tijd waarin wereldwijde spanningen toenemen en grote techbedrijven de markt domineren. In Europa streven we naar alternatieve governance vormen die gebaseerd zijn op democratische principes. We zijn vastbesloten om onze samenleving zo te structureren dat we publieke waarden kunnen waarborgen en de marktontwikkeling op een verantwoorde manier kunnen leiden.
‘Het versterken van afsprakenstelsels zoals Edu-V is essentieel om principes, zoals privacybescherming en transparantie, in de praktijk te brengen.’
Wat zijn de belangrijkste stappen die Europa moet nemen om haar leiderschap in duurzaam datagebruik te handhaven en te versterken?
De belangrijkste stappen die Europa moet nemen om haar leiderschap in duurzaam datagebruik te handhaven en te versterken, omvatten verschillende kritieke acties. Allereerst benadruk ik het belang van nieuwe wetgeving zoals de Digital Services Act (DSA) en de AI-wetgeving. Deze regelgevingen zijn essentieel om te zorgen dat technologische vooruitgang hand in hand gaat met de bescherming van burgerrechten en ethische normen.
Daarnaast is het cruciaal om de bestaande regelgeving snel aan te passen aan nieuwe technologische ontwikkelingen. Technologie evolueert snel, en onze wetten moeten flexibel en responsief genoeg zijn om deze veranderingen bij te benen, zonder de publieke waarden die ons continent sterk maken, te compromitteren.
Ik benadruk ook de rol van publieke waarden in het onderwijs en andere sectoren. Het is belangrijk dat toekomstige generaties leren hoe zij technologie op een verantwoordelijke en ethische manier kunnen gebruiken. Dit onderwijs moet niet alleen technische vaardigheden omvatten, maar ook een diep begrip van de sociale, ethische, en juridische implicaties van technologie.
En, Europa moet blijven investeren in onderzoek en ontwikkeling dat gericht is op duurzaamheid en ethiek in technologie. Door een voortrekkersrol te nemen in het ontwikkelen van innovaties die zowel economisch levensvatbaar als ethisch verantwoord zijn, kan Europa haar leidende positie op het gebied van duurzaam datagebruik versterken.
Wat is de impact van afsprakenstelsels, zoals Edu-V, op de adoptie van publieke waarden in sectoren zoals het onderwijs?
De impact van afsprakenstelsels zoals Edu-V op het onderwijs is aanzienlijk, als een toonaangevend voorbeeld van hoe multi-stakeholder samenwerking publieke waarden in de praktijk brengt. Edu-V speelt een cruciale rol in het waarborgen van betrouwbare en veilige dataverwerking door de samenwerking tussen civil society, onderwijsinstellingen, technologieproviders en beleidsmakers.
Deze samenwerking ondersteunt transparante processen die essentieel zijn voor vertrouwen en verantwoordelijkheid, en zorgt ervoor dat technologische vooruitgang alle belanghebbenden ten goede komt, met respect voor hun rechten en waarden.
Edu-V’s aanpak kan ook andere sectoren inspireren tot vergelijkbare initiatieven, wat leidt tot een breder toegepaste, verantwoordelijke technologische ontwikkeling wereldwijd.
Het bevorderen van transparantie, inclusiviteit en samenwerking vanaf het begin is essentieel, evenals het onderhouden van een continue dialoog en effectieve feedbackmechanismen om alle betrokken partijen te betrekken en te waarderen.
Edu-V’s benadering illustreert hoe samenwerking en gedeelde waarden de basis kunnen vormen voor een toekomst waarin technologie dient als een kracht voor goed, die niet alleen innovaties stimuleert maar tegelijk het sociale weefsel van onze democratie versterkt.