NOT-sessie Julia Janssen: ‘Wat techbedrijven van jou weten’
Julia Janssen is kunstenaar en voorvechter van databescherming en privacyrechten. Op zaterdag 25 januari nam ze je tijdens haar sessie op de Nationale Onderwijstentoonstelling (NOT) mee in de wereld achter jouw dagelijkse online interacties. Zo legde ze de verborgen structuren bloot van hoe onze data wordt verzameld, geanalyseerd en verhandeld door grote techbedrijven. Hoe niet-neutrale algoritmes bepalen wat we wel en niet te zien krijgen. Waarom we dringend onze relatie met data moeten veranderen. En natuurlijk: waarom deze vraagstukken juist thuishoren in de klas.
Edu-V op de NOT
Tijdens de NOT organiseerde Edu-V verschillende sessies over privacy en informatiebeveiliging. Waarom is dit zo belangrijk voor jouw school? Aan het woord kwamen onder meer een ethisch hacker, verschillende leerlingen, een docent, een kunstenaar en een ethisch adviseur bij Google.
Kunst en databescherming: een onlogische combinatie of toch niet?
Julia vertelt: “Op de middelbare koos ik om wiskunde en kunst te combineren. Totaal onlogisch, vond mijn mentor. Maar met kunst kon ik wiskunde begrijpen, en andersom.” En jaren later, tijdens haar afstuderen aan de kunstacademie, bleek deze combinatie de fundering voor onderzoeksprojecten: “Ineens klikte het voor mij. Waarom zijn we niet allemaal bezig met wie toegang heeft tot onze data? En waarom heeft Big Tech zoveel invloed op wat wij zien, doen en horen?” De sterk emotionele reacties op haar afstudeerwerk bevestigden voor Julia dat ze iets belangrijks te pakken had. “Met kunst kan ik de complexiteit en onzichtbaarheid van data en digitale burgerrechten zichtbaar maken.”
Over de foto: Performance en boek ‘One Click’ bevat 835 privacy policies waar je automatisch mee akkoord gaat wanneer je de cookies accepteert van Daily Mail Online.
“In het derde jaar van de kunstacademie heb ik een boek gemaakt en verkocht. Het idee erachter was dat als je het boek kocht, je ermee akkoord ging dat je de rest van de dag gevolgd werd door een van mijn klasgenoten.” Een metafoor voor wat er gebeurt als je akkoord gaat met cookies op het internet. Julia maakt met vele van haar werken op een vergelijkbare manier aanspraak op de absurditeit van wat er achter de schermen op het web gebeurt. “Mijn werk laat zien wat data werkelijk zijn en hoe ze zich verspreiden over het internet, hoe onze digitale identiteit ontstaat en in hoeverre we daar wel en geen controle over hebben. Met mijn werk creëer ik op toegankelijke wijze bewustwording en zet ik mensen aan het denken over hoe we het internet veiliger kunnen maken voor iedereen.”
Betere databescherming start in de klas
Als je het Julia vraagt, heeft het onderwijs een belangrijke rol in het vormen van onze omgang met data en onze digitale identiteit. “Techbedrijven halen de slimste mensen in huis om hun platformen zo verslavend mogelijk te maken. Zet daar eens een puberbrein tegenover, is dat een eerlijke strijd?
We moeten inzetten op mediawijsheid en kinderen leren over de invloed van data en Big Tech op hun leven, en hoe ze zich daar enigszins tegen kunnen wapenen. Maar de verantwoordelijkheid bij kinderen of ouders leggen is naar mijn idee verkeerd. We moeten ze beschermen en systemen die verslavend zijn verbieden of aanpassen. Tools ontwikkelen die het ontwikkelende puberbrein prikkelen, en niet het doel hebben zo veel mogelijk geld te verdienen aan kwetsbaarheden en onzekerheden.”
Interactie installatie ‘Dear data’, over hoe algoritmes niet-neutrale keuzes maken.
Scholen moeten zich daarbij ook goed beseffen welke risico’s data en algoritmes met zich meebrengen. “Data en algoritmes worden vaak als objectief beschouwd, maar zijn dat niet. Neem bijvoorbeeld een onvolledige dataset die onterecht laat zien dat mannen vaak succesvoller zijn dan vrouwen in het bedrijfsleven. Als je deze vervolgens inlaadt in een algoritme dat potentiële sollicitanten filtert op geschiktheid, zal het algoritme mannen over het algemeen als beter geschikt presenteren. We kunnen er dus niet zomaar vanuit gaan dat wat een algoritme ons voorschotelt een juiste weerspiegeling is van de realiteit. Dit mogen we echt niet vergeten als we binnen het onderwijs gebruikmaken van datasets en algoritmes. De risico’s op discriminatie zijn heel erg hoog en de toekomst en kansen van kinderen staan op het spel.”
Wat het onderwijs kan leren van Big Tech over databescherming
Als ambassadeur voor databescherming werkt Julia aan meerdere rechtszaken tegen Big Tech, waaronder ‘X’ (Twitter) en Amazon. Ze wijst hierbij op een hardnekkige misvatting over databescherming. “Databescherming en privacy gaat niet over iets te verbergen hebben, maar over het recht om beschermd te worden tegen partijen die je data gebruiken en daarbij alleen aan hun eigen belang denken.” En dat het belangrijk is dat we ons beseffen dat onszelf beter beschermen beter lukt als we samenwerken. “De onderwijssector heeft veel invloed als iedereen samenwerkt. Bijvoorbeeld door collectief te besluiten om geen tools te gebruiken die geen veiligheid of ethische waarden garanderen.”
Julia en Stichting Data Bescherming Nederland voor hun rechtszaak tegen X (Twitter).
Scholen dragen volgens Julia ook een belangrijke voorbeeldfunctie: “Als het op school normaal wordt om je af te vragen: vinden we het wel oké dat achter de schermen zoveel data over ons verzameld worden? Hoe komt kunstmatige intelligentie tot een antwoord? En waarom ziet een antwoord er bij iedereen anders uit? Als we dat soort vragen in de klas stellen, moedigen we een generatie van kritische makers aan, in plaats van een volgende generatie consumenten.”
“Databescherming en privacy gaat niet over iets te verbergen hebben, maar over het recht om beschermd te worden tegen partijen die je data gebruiken en daarbij alleen aan hun eigen belang denken.”
Een keurmerk maakt gedeelde eisen voor databescherming concreet
Denk je dat een keurmerk zoals het Edu-V keurmerk het onderwijs kan ondersteunen in het creëren van een veiliger internet? “Ik denk dat je het Edu-V keurmerk als een navigatiemiddel kan gebruiken. In een keurmerk neem je alle kritische vragen op die we kunnen stellen bij het gebruik van een digitale tool. Een keurmerk helpt ook bij het maken van betere beslissingen, gaat Julia verder: “In de supermarkt heb je ook allerlei keurmerken zodat je weet waar je voor kiest als je iets koopt. En tegelijkertijd wil je ook intuïtie ontwikkelen voor het internet. In de fysieke wereld voelen we constant aan of we iets wel of niet vertrouwen, bijvoorbeeld als een contract er niet goed uit ziet.”
Een keurmerk maakt gedeelde eisen voor databescherming concreet
Denk je dat een keurmerk zoals het Edu-V keurmerk het onderwijs kan ondersteunen in het creëren van een veiliger internet? “Ik denk dat je het Edu-V keurmerk als een navigatiemiddel kan gebruiken. In een keurmerk neem je alle kritische vragen op die we kunnen stellen bij het gebruik van een digitale tool. Een keurmerk helpt ook bij het maken van betere beslissingen, gaat Julia verder: “In de supermarkt heb je ook allerlei keurmerken zodat je weet waar je voor kiest als je iets koopt. En tegelijkertijd wil je ook intuïtie ontwikkelen voor het internet. In de fysieke wereld voelen we constant aan of we iets wel of niet vertrouwen, bijvoorbeeld als een contract er niet goed uitziet.”
De toekomst van databescherming in het onderwijs
Welke trends en ontwikkelingen op het gebied van databescherming moeten we in de gaten houden binnen het onderwijs? Waar moeten we op letten bij de verdere opmars van A.I. bijvoorbeeld? “Ik hoop dat we binnenkort op een kantelpunt komen met A.I. waarmee we voorbij de hype kijken en onszelf gaan afvragen wat het ons kost. Is het bijvoorbeeld wel zo’n goed idee dat we nergens meer zelf over na hoeven denken? Als kunstenaar maak ik veel, maar iets maken lukt zelden in één keer. De frictie waar je mee te maken krijgt als iets moeilijk is, maakt dat je constant keuzes moet maken. Keuzes die je vooraf niet had kunnen voorspellen, en waardoor je uiteindelijk op een uniek punt uitkomt.”
In haar Edu-V sessie ‘wat techbedrijven over jou weten’ tijdens de Nationale Onderwijs Tentoonstelling (NOT) dook Julia nog dieper in de toekomst van databescherming in het onderwijs. En ging ze verder in op belangrijke vraagstukken, zoals:
- Hoe krijgen we Big Tech uit de klas, en willen we dat?
- Hoe krijgen we ethischere systemen en tools juist de klas in;
- Hoe krijgen we grip op persoonsgegevens binnen en buiten de klas;
- Hoe gaan we om met A.I.? Welke kansen pakken we, en waar moeten we voor oppassen?
Edu-V op jouw evenement
